آبجو سرا

مقدمه:

رازک با نام گیاهی و علمی (Humulus Lupulus) گیاهیست دو پایه (نر و ماده) و یکساله که در کلیه شرایط آب و هوا قابل رشد و کشت است و فقط نوع ماده آن به گل مینشیند و همان گل کامل شده (رازک) قابل استفاده برای مصرف آبجو سازی یا پزشکی است. نوع نر آن ارزش اقتصادی ندارد ولی برای گرده افشانی مورد استفاده قرار میگیرد. نکته مهم آنست که نوع نر آنرا فقط با رازک های نوع ضعیف و معمولی یکجا میکارند زیرا گرد افشانی مستقیم باعث پیدایش هسته در نوع مرغوب رازک میشود که ارزش اقتصادی نوع مرغوب را پایین میآورد. بطور وحشی در جنگلهای گیلان و مازندران و طوالش و حتی فارس یافت میشود ولی افراد محلی ممکن است آنرا با نام دیگری (بسته به محل) بشناسند. بزرگترین صادر کننده رازک در جهان چین است. لطفا قبلا به مراحل تصویری از کاشت تا برداشت رازک مراجعه کنید.

کاشت

زمان کشت در فروردین یا حداکثر اردیبهشت ماه و بعد از معتدل شدن هواست . نحوه کشت و ازدیاد آن از کاشت ریشه غده ای آن و روش کاشت آن درست مانند سیب زمینی و در عمق سه یا چهار سانتیمتری خاک بصورت کرته دادن (کاشت در محیط برآمده از خاک= تپه ای کردن خاک) است و نوک جوانه غده باید رو به بالا و سطح خاک باشد. نوع خاک بایستی آب در رو و قدری شنی باشد ولی نیاز به آبیاری فراوان و مرتب (هفته ای یکبار) و خاک تقویت شده دارد. در مناطق سرد سیر نیز امکان کاشت وجود دارد ولی روش آن مختلف است و باید ابتدا در گلدان کاشته و در محیطی نسبتا گرم نگهداری و در اوایل خرداد آنرا به محل اصلی منتقل و در زمین کاشت. هر گیاه باید با دیگری حدود یک متر و نیم فاصله داشته باشد. در این مقاله وقتی صحبت از رازک میشود منظور گل تکامل یافته نوع ماده آنست.

پرورش

بصورت عمودی رشد مارپیچی نموده و گاه دو ساقه از یک غده رویش مییابد. در اواسط فروردین جوانه زده و در تابستان رشد کامل نموده و تا اوایل پاییز سبز میماند. از رویش گیاهان در اطراف خود متنفّر است و بایستی همواره اطراف ساقه و ریشه آنرا از گیاهان هرزه پاک نمود و برای جلوگیری از رویش گیاهان هرزه ، ریختن کاه به قطر 20 سانتیمتر در اطراف ساقه آن توصیه میشود. نیاز به تقویت خاک دارد و کود گاوی بهترین دوست این گیاه است. مدتی پس از آنکه بطول حدود 15 سانتیمتری رسید جوانه هایی در اطراف ساقه جوان ظاهر میشوند. مصرف کود شیمیایی نیز توصیه میشود. عبور گیاه از روی نرده یا لابلای آن و یا اتصال آن توسط ریسمان به پشت بام ساختمان و هر گونه بلندی دیگر یا ساختن برجک امکان پذیر است.

گیاهی است سخت و مقاوم که ساقه آن گاهی بطول دوازده متر و وزنی بیش از 10 کیلو نیز میرسد و پس از دوره یکساله در اوایل پاییز خشک ولی ریشه آن (rhizomes) در خاک رشد و توسعه و تکثیر یافته و هر غده را در سال بعد میتوان بطور جداگانه کاشت. رویش آن در سال نخست ممکن است به سه متر برسد که در سالهای بعد طولانی تر میشود. رویش آن بستگی زیادی به فراوانی نور آفتاب و تابش مستقیم آن دارد.

جوانه های ضعیف را باید از ساقه جدا کرد و قابل خوردن نیز هستند. بعضی دیگر را عقیده بر آنست که نباید هیچ ساقه جوانی را جدا نمود. پس از آنکه بطول 30 سانتیمتر رسید باید آنرا بست و بوسیله ریسمانی طولانی آنرا به داری بلند و یا حتی بالای سقف خانه متصل نمود تا رشد کامل باید آنرا در مهار نگهداشت و گیاه دور همان ریسمان پیچیده و بالا میرود. شکوفه آن بزرگ و در ابتدا شبیه دانه های شنی و خشن و سپس به مخروطی شکل شبیه میوه کاج میشود. بستگی به نوع آن به قطر حدود دو سانتیمتر و طول تا پنج سانتیمتر میرسد. زمان کشت تا مرحله نهایی (کاشت تا برداشت) حدود چهار ماه است.

آفت زدایی

موضوع مهم آنست که در نزدیکی محل کشت رازک نباید گیاه دیگری بخصوص گلها را اجازه پرورش داد زیرا سوسک (بخصوص سوسک ژاپنی) و حشرات دیگر آن گیاهان بخصوص گل رز میتواند به گیاه منتقل و باعث ضایعه شوند. فراموش نکنید که این گیاه مصرف خوردن دارد و پاشیدن سموم قوی بطور مستقیم بر روی گیاه باعث انتقال آن سموم به انسان میشود. اگر بهر دلیلی لازم به سمپاشی بود بایستی نوعی مصرف شود که پس از مدت کوتاهی در مقابل نور خورشید خاصیت سمی بودن خود را از دست بدهد و خطراتی برای مصرف ببار نیاورد. تذکری دیگر آنکه این گیاه گربه و سگ و بخصوص خرگوش را به خود جذب میکند و حیوانات بطور طبیعی و فطری از خواص پزشکی این گیاه آگاهی دارند!

برداشت

برای برداشت بهتر است ریسمان ساقه را از بالای دار پیاده و جدا نموده و نزدیک بزمین (به زمین تماس نیابد) و در دسترس قرار داد و سپس برداشت محصول نمود.

رازک زمانی کاملا رسیده که دو تغییر عمده در آن مشاهده شود: یک- رازک نارس سبز رنگ و با فشار انگشت احساس مرطوب بودن و نرمشی در آن حس میشود و مانند آنست که میخواهد بهمان صورت فشرده شده باقی بماند ولی گل رشد کرده رنگ سبزی رو به زرد (سبز پسته ای روشن) در موقع فشرده شدن درست مانند کاغذ مچاله شده ای احساس میشود که مایل به بازگشت به فرم اصلی خود است و وزن آن نیز بسیار سبک میشود. دو- اگر رازک را از ساقه جدا کنید و با کارد آنرا بطور افقی تا نیمه ببرید ، پودر زرد رنگ نسبتا تیره ای در میان کیسه های وسط گل (نهنج) دیده میشود که همان رازک مورد انتظار تلخ مزه برای طعم آبجو است. اگر رنگ آن سبز یا زرد کمرنگ بود گل هنوز نیمه کال و نرسیده است. برای چیدن گل حتما باید از قیچی استفاده نمود که کندن آن با نیروی دست باعث پاره شدن و به هدر رفتن این پودر زرد تیره رنگ شده و ثمر چند ماهه زحمت را بهدر میدهد. در ضمن تماس مستقیم دست با پودر این گیاه ممکن است باعث خارش و ناراحتی پوست نیز بشود.

خشک کردن

در این مرحله حدود 80 در صد وزن گل رازک را آب تشکیل میدهد و بلافاصله پس از چیدن باید آنرا روی توری یا پارچه خشک یا حتی مقوای تمیز و بصورت پهن شده در اطاقی آفتاب رو ولی بسته گذاشت تا ظرف یک یا دو روز (بستگی به گرمای هوا) خشک شود و اگر روی هم ریخته (بصورت فله) در ظرفی بماند خیلی زود فاسد میشود. برای آنکه بدانید کاملا خشک شده یا نه قبل و بعد از خشک شدن آنرا وزن کنید نتیجه بایستی 7 تا 10 در صد وزن قبل از خشک کردن باشد. در مزارع بزرگ برداشت محصول با ماشین آلات مخصوص انجام میشود.

روش دیگر خشک کردن استفاده از فر گرم است که ابتدا فر را گرم (حدود 55 درجه) و سپس خاموش نموده و رازک را روی سینی پهن شده را در فر قرار داده و خیلی زود رازک خشک میشود.

تکثیر

گیاه پس از برداشت محصول تا مدتی به حیات خود ادامه داده و برگها زرد و شروع به ریزش میکنند. در این مرحله بهتر است ساقه را از سطح زمین با قیچی باغبانی قطع نمود اگرچه با اولین موج سرمای زمستان گیاه کاملا میمیرد ولی ریشه در عمق خاک سالم میماند و برای سال بعد آماده تکثیر و تولید است. این ریشه ها را میتوان در محل باقی گذاشت و فقط روی آن علامتی گذاشت و برای کشت مجدد و تکثیر در سال بعد آنرا از خاک خارج و به قطعات تقریبا ده سانتیمتری برید بطوریکه حتما یک جوانه در ریشه دیده شود و مجددا اقدام به کاشت نمود. روش دیگر آنست که از همان ابتدا ریشه را به قطعات با یک جوانه بریده و در کیسه پلاستیکی حاوی خاک اره کمی مرطوب بسته بندی و در یخچال نگهداری نمود.

نگهداری رازک

نشانه خشک شدن کامل آنست که با فشردن بین انگشتان بصورت پودر میشود. پس از خشک کردن بایستی آنرا در کیسه یا ظرف پلاستیک بدون وجود هوا (عاری از هوا) بسته بندی و در یخچال خنک حفظ و نگهداری نمود.

نوجه: اگر نتوانستید ریشه رازک را از داخل ایران تهیه نمایید (که امکان تهیه آن هست ولی شناسایی میخواهد) و دوست یا آشنایی در خارج دارید ، میتوانید از آنها خواهش کنید که چند ریشه را برایتان پست و یا بهمراه خود به ایران بیاورند. امروز حتی در اروپا و آمریکا دوستداران رازک آنرا در حیاط خانه یا باغچه خود کشت و برداشت میکنند.